Porosty
Termin porosty jest określeniem fenomenu przyrodniczego - życiowego, samowystarczalnego, symbiotycznego związku między wyspecjalizowanym grzybem (mikobiontem) a fotosyntetyzującym glonem lub sinicą (fotobiontem), w którym ten pierwszy przeważnie spełnia rolę zewnętrznego komponentu, odpowiedzialnego za kształt, wielkość i kolor plechy powstałej w drodze tej symbiozy. Mówienie o gatunkach porostów w takim kontekście jest nieprecyzyjne, lecz ze względu na tradycję i powszechny odbiór, w dalszym ciągu kultywowane. Systematycznie rzecz ujmując, nazwa gatunkowa porostu odnosi się do komponentu grzybowego, a więc mikobionta, zwanego w tym wypadku grzybem lichenizowanym.
Taka forma życiowa dotyczy około 1/5 wszystkich, poznanych dotąd gatunków grzybów na Ziemi i jak się przypuszcza odegrała ona niebagatelną rolę w „wyjściu” życia na ląd i kolonizacji kontynentów przez rośliny zielone.
Na ogólną liczbę ok. 15 000 znanych dotychczas gatunków porostów na świecie, w Polsce odnaleziono i zidentyfikowano nieco ponad 10% tej liczby. Zdecydowaną większość z nich stanowią grzyby workowe z gromady Ascomycota (98%), ale spotyka się także (również w naszym kraju) porosty z charakterystycznymi kapeluszami należącymi do grzybów podstawkowych Basidiomycota.
Taka forma życiowa dotyczy około 1/5 wszystkich, poznanych dotąd gatunków grzybów na Ziemi i jak się przypuszcza odegrała ona niebagatelną rolę w „wyjściu” życia na ląd i kolonizacji kontynentów przez rośliny zielone.
Na ogólną liczbę ok. 15 000 znanych dotychczas gatunków porostów na świecie, w Polsce odnaleziono i zidentyfikowano nieco ponad 10% tej liczby. Zdecydowaną większość z nich stanowią grzyby workowe z gromady Ascomycota (98%), ale spotyka się także (również w naszym kraju) porosty z charakterystycznymi kapeluszami należącymi do grzybów podstawkowych Basidiomycota.
Poznawanie bioty porostów w Gorcach ma już swoją kilkudziesięcioletnią tradycję. Pierwsze wzmianki na ten temat pochodzą z początku lat 30. ubiegłego wieku, kiedy prof. J. Motyka donosił o wielkich rozmiarów plechach granicznika płucnika Lobaria pulmonaria, odnalezionych w rezerwacie im. W. Orkana pod Turbaczem. Z tego samego okresu pochodzą dane o występowaniu kilku nitkowatych brodaczek, w tym wymarłej współcześnie w całej Polsce brodaczki najdłuższej Usnea longissima. Po wojnie, na przełomie lat 50. i 60., intensywne prace nad poznaniem różnorodności gorczańskich porostów zainicjował dr K. Glanc, który zgromadził pokaźny zielnik, przechowywany obecnie w herbarium Instytutu Botaniki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. Jego zbiory stały się po latach podstawą opracowania, liczącego 505 gatunków, stanowiącego znakomite, historyczne tło dla dalszych prac lichenologicznych. W międzyczasie autor niniejszego tekstu przedstawił kompleksowe opracowanie bioty porostów odnalezionych w ostatnich latach ubiegłego wieku na terenie Gorczańskiego Parku Narodowego, które po uzupełnieniu bieżącymi datami pozwoliło skompletować listę 635 gatunków grzybów lichenizowanych i naporostowych, odnalezionych kiedykolwiek na terenie Gorców. 75% z nich, tj. około 480 gatunków notowano na obszarze GPN. Niestety blisko 25% ogólnej liczby (157 gatunków) stanowią taksony znane tylko ze zbiorów historycznych, z których zapewne większość uznać można za wymarłe współcześnie. 88 z nich nie odnaleziono ponownie na obszarze Parku. Jednocześnie prawie 20% (125 gatunków) odkrytych, albo zidentyfikowanych w ostatnich latach nie było znanych w przeszłości. W tej liczbie znajduje się również kilka gatunków ostatnio opisanych dla nauki, które w Gorcach mają swoje locus typicus: Agonimia repleta Czarnota & Coppins (2000), Bacidia pycnidiata (Czarnota & Coppins, Micarea nowakii Czarnota & Coppins.
Powyższe dane plasują Gorce w czołówce najlepiej lichenologicznie rozpoznanych obszarów w polskich Karpatach, ustępując jedynie pobliskim Tatrom.
Zbiór porostów z obszaru Gorców, autorstwa P. Czarnoty, liczący ok. 3000 okazów złożony jest w Herbarium Gorczańskiego Parku Narodowego (akronim GPN) i jest dostępny dla zainteresowanych (rewizje, wymiana) po ustaleniach warunków z kuratorem zielnika.
Paweł Czarnota
Krytyczna lista odnalezionych dotychczas gatunków grzybów lichenizowanych i grzybów naporostowych w Gorcach:
patrz: kartoteka taksonów
