Gorczański Park Narodowy

Dla odwiedzających, którzy wycieczkę chcą rozpocząć w Porębie Wielkiej proponujemy zielony szlak z Koninek przez polanę Tobołów, Suhorę, Obidowiec na Stare Wierchy. Na wędrówkę należy zaplanować ok. 3,5 godz. (w odwrotnym kierunku godzinę mniej).
Trasa rozpoczyna się w Koninkach przy kaplicy św. Rozalii i prowadzi dość stromo na Tobołów. Trudne podejście można ominąć wyjeżdżając na Tobołów wyciągiem krzesełkowym. Na odcinku Tobołów – Suhora przebieg szlaku pokrywa się ze ścieżką edukacyjną „Wokół doliny Poręby”. Liczne polany: Jaworzyna Porębska, Tobołów, Suhora, Obidowiec i Młynarska są atrakcyjne widokowo i wyróżniają się bogactwem florystycznym. Podczas wędrówki można obejrzeć rzadkie i chronione rośliny młaki kozłkowo-turzycowej i łąki mietlicowej. Zalesione siodło polany Suhora pełni rolę korytarza ekologicznego, którym przechodzi wiele gatunków zwierząt, np. wilk i ryś. Podczas wędrówki przez las jest okazja do oznaczania głównych gatunków drzew występujących w GPN: świerka, jodły i buka. Tworzą one zbiorowiska leśne buczyny karpackiej oraz górnoreglowej świerczyny.
Na szczycie Suhory znajduje się górskie obserwatorium astronomiczne.

   Dla tych, którzy jako punkt wyjściowy na teren Gorczańskiego Parku Narodowego wybrali Koninki, proponujemy wycieczkę niebieskim szlakiem z Huciska przez polanę Średnie, Czoło Turbacza do schroniska pod Turbaczem. Czas przejścia tego odcinka to minimum 2 godziny 30 minut. Szlak miejscami jest bardzo forsowny, zwłaszcza podejście na Średnie i Czoło Turbacza.
Jest to najpopularniejszy szlak pieszy na Turbacz od strony północnej, wyznaczony jeszcze przed II wojną światową. Wiedzie przez wiekowe drzewostany dawnego rezerwatu im. Władysława Orkana oraz kilka polan: Szałasisko, Średnie i Halę Turbacz. Porastają je zbiorowiska – łąki ostrożeniowej, mieczykowo-mietlicowej, bliźniczkowej. Zależnie od terminu wędrówki można uczyć się tutaj oznaczania rzadkich gatunków roślin (storczyki, ciemiężyca zielona, rdest wężownik, mieczyk dachówkowaty). Równie interesujące może być poznawanie zbiorowisk leśnych, głównie buczyny karpackiej i górnoreglowej świerczyny.
Szlak jest wyjątkowo bogaty w walory kulturowe. Na polanie Hucisko w XVIII wieku – przez prawie czterdzieści lat – działała huta szkła Lubomirskich. Według legendy na Średnim, co roku święty Mikołaj wyznacza wilkom zwierzynę, która będzie ich pożywieniem w następnym sezonie. Na Czole Turbacza zobaczymy wykuty w skale zagadkowy napis opisywany już przez W. Orkana i K. Sosnowskiego. Niektórzy historię tej inskrypcji wiążą z konfederatami barskimi, inni z gorczańskimi zbójnikami czy z osobą Franciszka Lackiego – pracownika kancelarii dworskiej w Porębie Wielkiej. Na Hali Turbacz w 2003 r. ustawiono obelisk upamiętniający 50 rocznicę mszy św. odprawionej przez ks. Karola Wojtyłę we wrotach nieistniejącego już szałasu.

   Turystów zainteresowanych literaturą zapraszamy na szlak pamiątek orkanowskich (znaki zielone) wiodący z Niedźwiedzia na Turbacz. Na przejście należy zaplanować co najmniej 5 godzin. Wycieczkę można rozpocząć z dyrekcji GPN w Porębie Wielkiej (punkt informacyjny, możliwość nabycia wydawnictw). Trasa wiedzie przez miejsca związane z życiem Władysława Orkana. W Niedźwiedziu na rynku stoi pomnik pisarza wg projektu S. Marcinowa i M. Rekuckiego, wykonany z uszlachetnionego betonu. Został tu przeniesiony z Nowego Targu, po tym jak Podhalanie z Chicago ufundowali jego „bogatszą” replikę ze spiżu. Ażeby dotychczasowy pomnik Orkana nie spoczął w lamusie, mieszkańcy Niedźwiedzia znaleźli dla niego miejsce w rodzinnych, zagórzańskich stronach.
Na miejscowym cmentarzu znajduje się grób pierwszej żony Orkana – Marii Zwierzyńskiej oraz jego ukochanej, jedynej córki Zofii.
Po zwiedzeniu Niedźwiedzia kierujemy się do Orkanówki i dalej przez polanę Łąki, Turbaczyk, Czoło Turbacza na Turbacz.

   Wędrówkę po Gorcach można też rozpocząć w Lubomierzu. Wieś założona przez Sebastiana Lubomirskiego – właściciela ogromnego majątku – w tym klucza Porębskiego, który zdobył zarządzając krakowskimi żupami solnymi.
Zainteresowanym geologią i geomorfologią polecamy wycieczkę czarnym szlakiem z Lubomierza przez polanę Jastrzębie, Kudłoń, Kopę do Koniny. Na przejście trasy (miejscami forsownej) przeznaczyć należy przynajmniej 4 godz. 30 min. Na stromych stokach spotkamy liczne odsłonięcia fliszu karpackiego z widocznymi warstwami łupków i piaskowców. Przy podejściu na polanę Kudłoń zobaczymy kilka wychodni skalnych, z których najbardziej okazała to Kudłoński Baca. W okolicy szczytu Kudłonia występują złomiska i pokaźna ambona skalna.
W czasie sprzyjającej aury z polan możemy podziwiać rozległe panoramy Beskidu Wyspowego, Pasma Babiogórskiego i Tatr.
Botaników zainteresuje rosnący w szczelinach skalnych dzwonek wąskolistny i skalnica gronkowa mająca tu jedyne stanowisko w Gorcach. Na mijanych polanach poznamy rzadkie gatunki roślin, m.in.: kuklika górskiego, jastrzębca alpejskiego, pięciornika złotego i ciemiężycę zieloną. Z różnorodnością ekosystemów łąkowych związany jest bogaty świat owadów. W pełni sezonu wegetacyjnego zaobserwujemy liczne gatunki motyli, m.in. rusałki: wierzbowca, pawika, żałobnika oraz mieniaki: stróżnika i tęczowca.
Na większości polan dostrzeżemy zachodzący dynamicznie proces sukcesji leśnej.
Schodząc do Koniny, pomiędzy Pustakiem a Kopą, zobaczymy liczne wychodnie skalne, wśród których największe ambony osiągają nawet 20 m wysokości. W drodze możemy podziwiać wielogatunkowe lasy regla dolnego. Na zachodnich i południowo-zachodnich stokach rośnie duża ilość pomnikowych jodeł. Osiągają one 35–40 m wysokości i mają powyżej 100 cm w pierśnicy (tj. średnica na wysokości 1,3 m od gruntu). Ich wiek szacuje się na 250–300 lat.

   Na przełęczy Przysłop w Lubomierzu rozpoczyna się żółty szlak prowadzący na Turbacz przez polanę Jaworzynkę, Kudłoń, przełęcz Borek i Halę Turbacz. Wyznaczony w 1926 roku przez księdza Walentego Gadowskiego, twórcę tatrzańskiej Orlej Perci, został nazwany szlakiem dziesięciu polan. Na jego przejście trzeba co najmniej 5 godzin.
Z polan możemy podziwiać panoramy Beskidu Wyspowego, Sądeckiego, Niskiego, Beskidu Makowskiego, Pasma Babiogórskiego i Tatr. Na niektórych z nich zachowały się tradycyjne szałasy (Jaworzynka, Podskały, Adamówka). Świadectwem gospodarki pasterskiej prowadzonej przez wieki na gorczańskich polanach są zespoły roślinne: łąka mieczykowo-mietlicowa, ostrożeniowa czy bliźniczkowa. Wędrując, możemy rozpoznawać gatunki rzadkich roślin górskich, jak: pięciornik złoty, jastrzębiec alpejski, ciemiężyca zielona i pełnik europejski. Na odcinku z przełęczy Borek na Halę Turbacz szlak prowadzi przez żyzne buczyny. Liczne w nich miejsca podmokłe są porośnięte przez gatunki ziołoroślowe, jak: tojad smukły, modrzyk górski, omieg górski. Na przełomie maja i czerwca spotkamy tu łany kwitnącego czosnku niedźwiedziego. Równie piękne buczyny z kokoryczą pustą, rutewką zdrojówkowatą i czosnkiem oglądać możemy na odcinku z polany Podskały na Adamówkę.

   Jedną z łatwiejszych tras jest niebieski szlak z polany Trusiówka przez dolinę Kamienicy na przełęcz Borek. Czas przejścia – 3 godziny. Przejście końcowym odcinkiem jest utrudnione, ponieważ szlak został zniszczony przez wezbrane wody Kamienicy.
Wędrując jedną z piękniejszych dolin w Gorcach mijamy szałas „Papieżówkę”, w którym w sierpniu 1976 roku przez dwa tygodnie mieszkał ówczesny metropolita krakowski kardynał Karol Wojtyła. W skromnych warunkach szałasu przeżywał dni skupienia.
Szlak polecamy także osobom, które interesują się geologią i geomorfologią. Na trasie możemy zaobserwować liczne odsłonięcia fliszu karpackiego z widocznymi warstwami łupków, piaskowców i zlepieńców. Powstały one w wyniku erozji wodnej, zwłaszcza podczas powodzi w 1997 i 2000 roku. Na przełęczy Borek widoczne są skutki niszczącej działalności górskich potoków. Z jednej strony jest ona intensywnie erodowana przez Kamienicki Potok, z przeciwnej - podcinana wskutek erozji wstecznej potoku Konina. Za kilkadziesiąt lat obniżenie może zostać „przepiłowane” i wówczas wody Kamienicy zostaną przechwycone przez potok Konina i znajdą się w dorzeczu Raby. To rzadkie zjawisko geomorfolodzy nazywają kaptażem.

   Szlak zielony, prowadzący z doliny Kamienicy na Kudłoń, to jedna z krótszych znakowanych tras turystycznych na terenie GPN. Prowadzi przez dorodne lasy bukowe na polanę Stawieniec, a dalej przez górnoreglowe świerczyny do grzbietu Kudłonia. Czas potrzebny na przejście tego odcinka – 1 godz. 15 minut.
Na Stawieńcu możemy obejrzeć kamienne fundamenty zabudowań wzorcowego gospodarstwa halnego, które funkcjonowało tu w okresie międzywojennym. W czasie II wojny światowej stacjonowały na polanie oddziały AK i sowieckiej partyzantki. Budynki spłonęły w październiku 1944 roku.
Polana jest objęta ochroną czynną. Coroczne koszenie ma na celu utrzymanie cennych zbiorowisk roślinnych: młak kozłkowo-turzycowych, łąk mieczykowo-mietlicowych i ziołorośli z ciemiężycą zieloną.

   Rozpoczynając wędrówkę z Lubomierza Rzek możemy wybrać się w masyw Gorca, znany z walorów kulturowych, związanych z historią pasterstwa i okresem II wojny światowej. Interesująca jest również jego przyroda i krajobraz. Szlak niebieski prowadzący na Gorc Kamienicki przez Koszarki obfituje w ciekawostki kulturowe. Trasa jest krótka (2 godziny i 30 minut), ale dość trudna (513 m różnicy wzniesień). Początek doliny Kamienicy to miejsce, gdzie przez wiele lat funkcjonowały huty szkła Wodzickich z Poręby Wielkiej i Maksymiliana Marszałkowicza z Kamienicy. Na polanie Nowej położonej w siodle pomiędzy Magorzycą a masywem Gorca spotkamy metalowy krzyż na mogile niemieckiego żołnierza poległego w styczniu 1945 roku.
Wędrując dalej przez dolnoreglowe bory jodłowo-świerkowe i buczyny spotkamy wiele okazów lilii złotogłów. Warto wiedzieć, że w średniowieczu była ona uważana za substrat „kamienia filozoficznego”, czyli substancji, która wszystko zamienia w złoto.
Z polany Świnkówka roztaczają się wspaniałe widoki na główny grzbiet Gorców, dolinę Kamienicy i Tatry. W czerwcu i początkiem lipca kwitną na polanie jaskry platanolistne.
Na polanie Gorc Kamienicki, na bloku skalnym obok szałasu widnieje inskrypcja upamiętniająca Tadeusza Twardzickiego. W okresie międzywojennym był on organizatorem prac doświadczalnych z zakresu tzw. halowania bydła rasy polskiej czerwonej w Gorcach. Eksperyment miał na celu nabycie naturalnej odporności przez bydło hodowane w trudnych górskich warunkach.

Wędrówkę rozpoczętą w Lubomierzu możemy kontynuować po minięciu szczytu Gorca Kamienickiego zielonym szlakiem, prowadzącym z Ochotnicy przez Jaworzynę Kamienicką na polanę Gabrowską. Na pokonanie tego odcinka należy zaplanować co najmniej 3 godziny 30 min. Jest to szlak łatwy i atrakcyjny widokowo, prowadzący głównym grzbietem Gorców.
Na trasie mijamy liczne miejsca upamiętniające wydarzenia II wojny światowej. Z polany Chyzikowej widzimy osiedle Skałka w Ochotnicy Górnej, które przez długi czas było bazą IV batalionu 1. Pułku Strzelców Podhalańskich AK pod dowództwem kpt. Juliana Zapały „Lamparta”. Około 500 m za Chyzikową znajduje się mogiła plutonowego Władysława Pisarskiego ps. „Piwonia” – jedynego poległego po stronie polskiej podczas bitwy nad Ochotnicą, stoczonej przez partyzantów 18–20.X.1944 roku. Dalej wędrujemy przez polanę Bieniowe, gdzie w budynku przedwojennego gospodarstwa wzorcowego działał w 1944 roku polowy szpital 1. psp AK. Kolejne polany to Przysłop Górny i Średniak. Na tej ostatniej można odnaleźć Zbójecki Plac – niewielkie zagłębienie terenu będące pozostałością stawku osuwiskowego. Według legendy jest to miejsce „wytańcowane” przez gorczańskich zbójników. Po kolejnej godzinie marszu dochodzimy do Jaworzyny Kamienickiej – najbardziej znanej polany w Gorcach. Tutaj, przez ponad pięćdziesiąt lat bacował Tomasz Chlipała zwany Bulandą. Z jego postacią związanych jest wiele legend i „gadek” góralskich.
W bezpośrednim sąsiedztwie polany znajduje się Zbójecka Jama. Wylot jaskini prowadzi do pionowej głębokiej na 3.5 m studni, z której biegną dwa wąskie chodniki kończące się zwaliskiem głazów. Według podań stanowiła ona schronienie dla zbójników.
Szlak kończy się na polanie Gabrowskiej, na której w maju 1943 roku oddział Konfederacji Tatrzańskiej pod dowództwem Józefa Kurasia ps. „Orzeł” zabił dwóch konfidentów niemieckich. W odwecie Niemcy zamordowali najbliższa rodzinę Kurasia. Po tej tragedii przybrał on nowy pseudonim „Ogień”.

Szlak czarny z Łopusznej przez polanę Wysznią, Jankówki i Zielenicę umożliwia dotarcie w ciągu 2 godzin do centrum Gorczańskiego Parku Narodowego.
Szlak nosi imię Seweryna Goszczyńskiego, poety okresu romantyzmu, który w 1832 roku przebywał w Łopusznej, jako gość Leona Tetmajera. Ulubionym miejscem jego spacerów była Wysznia.
Na polanie Srokówki znajduje się Pucołowski Stawek – jeziorko pochodzenia osuwiskowego. Według legendy ze stawku wychodziły dusze skazańców wieszanych na Szubienicznym Wierchu koło Czorsztyna i wędrowały przez Halę Długą na Czoło Turbacza by gromadzić się przy „diabelskim kamieniu”. Jeziorko odkrył i opisał w 1932 roku prof. Halicki. Wiosną można tu obserwować gody traszek, a latem roślinność, m.in. mchy torfowce i wełnianki wyróżniające się oryginalnym owocostanem, zwanym przez górali „kocimi bułami”. Wędrując dalej poznamy jedno z rzadszych zbiorowisk leśnych występujących w Gorcach – kwaśną buczynę karpacką. Porasta ona strome, kamieniste grzbiety narażone na działanie silnych wiatrów. Buki w tym zbiorowisku mają liczne odrośla i nisko osadzone korony.
Trasę urozmaicają polany: Srokówki, Pod Wysznią i Jankówki z niezwykle bogatą florą i pięknymi panoramami Pienin i Tatr .

Przez Gorczański Park Narodowy biegnie fragment głównego (czerwone znaki) szlaku beskidzkiego, wiodącego z Beskidu Śląskiego aż w Bieszczady (509 km). Prowadzi od Starych Wierchów na Halę Turbacz, szczyt Turbacza i dalej przez Halę Długą, Kiczorę, polanę Zielenicę w kierunku przełęczy Knurowskiej. Czas przejścia odcinka Stare Wierchy – Zielenica wynosi 3 godziny 30 min. Na pokonanie trasy z Rabki na przełęcz Knurowską zaplanować należy przynajmniej 7 godzin 30 minut, a przejście całego gorczańskiego odcinka z Rabki przez Turbacz, Lubań do Krościenka zajmie ponad 15 godzin.
Szlak jest atrakcyjny pod względem przyrodniczym, krajobrazowym jak i kulturowym. Droga, którą biegnie leży poza Parkiem. Od Starych Wierchów po Turbacz jest bardzo zniszczona przez zrywkę drzew, którą przez cały rok prowadzą właściciele okolicznych, prywatnych lasów.
Do niewątpliwych walorów tej trasy należą rozległe panoramy wszystkich pasm górskich otaczających Gorce. Na polanach: Stare Wierchy, Młynarska, Obidowiec, Hala Długa, Hala Młyńska i Zielenica możemy dokonać swoistego przeglądu zbiorowisk łąkowych GPN wraz z najcenniejszymi gatunkami roślin. Szczególnie warto zatrzymać się dłużej na Hali Długiej, której południowa część – Wierchy Zarębskie to najcenniejsza pod względem florystycznym polana Gorczańskiego Parku Narodowego.
Przy szlaku znajdują się dwa gorczańskie schroniska z ciekawą historią ich powstania i działalności – zwłaszcza w okresie II wojny światowej.

Krystyna Popko - Tomasiewicz

KSIĘGA GOŚCI | DODAJ DO ULUBIONYCH | POLEĆ ZNAJOMEMU | MAPA STRONY