Obiekty architektoniczne w parku dworskim
Szczegółową historię obiektów przedstawiamy w zakładce pt. „Historia parku dworskiego i dworu w Porębie Wielkiej”
Znajdujące się dzisiaj w parku dworskim obiekty architektoniczne w większości wybudowane zostały w latach 40. i 50. XX w. Pierwotne budowle (oprócz drewnianego lamusa) spaliły się w styczniu 1945 roku. Sprawcami pożaru byli partyzanci z oddziału AL "Za wolną Ojczyznę" por. Brunona Skutelego ps. Zygfryd.
Obecne budynki stawiano na ocalałych z pożaru fundamentach, zachowując układ piwnic. Dzięki temu dziś można odczytać ich bogatą historię.
Oto lista obiektów architektonicznych w parku dworskim:
1. Fundamenty dworu hr Wodzickich, położone przy alei głównej. Nieistniejący już modrzewiowy dwór w okresie okupacji przeznaczony był dla gości generała Friedricha Krugera, dowódcy SS w Generalnej Guberni, który w wielokrotnie wypoczywał Porębie Wielkiej. Zniszczony w pożarze w 1945 roku, nigdy nie został odbudowany. Przez lata fundamenty i kamienne piwnice niszczały. W 1992 roku usunięto porastające je krzewy i drzewa. Kolejne prace zabezpieczające miały miejsce w latach 1994 - 1995: piwnice opróżniono z gruzu, wykonano wylewki, postawiono mur ze schodami od strony alei i całość zadaszono. Obiekt nie jest udostępniony dla zwiedzających.
2. Oficyna dworska usytuowana na skarpie nad parkiem dolnym. W okresie okupacji zajmował ją generał Kruger, podczas pobytów w Porębie Wielkiej. Z tego czasu pochodzą także ostrołukowe drzwi i okno w jednej z piwnic, przeznaczonej na piwiarnię dla niemieckich żołnierzy. Pod koniec lat 40.tych XX wieku, na pozostałych po pożarze piwnicach, wybudowano nowy obiekt, w którym mieściły się biura Nadleśnictwa Poręba Wielka. Postawiono wtedy mur oporowy od strony lamusa. Obecnie w budynku oficyny znajduje się Ośrodek Edukacyjny GPN oraz mieszkania służbowe.
3. Wozownia drewniana z końca XVIII wieku, położona przy południowej bramie wejściowej. Jest to jedyny obiekt w parku dworskim zachowany w całości. Znajdują się pod nim dużo starsze piwnice. W 1992 roku na wozowni wymieniono dach, zachowując rodzaj pokrycia i autentyczną sygnaturkę.
Do budynku przylega mała, kamienna piwniczka z drewnianym, dwuspadowym dachem, tzw. lodownia, która kiedyś pełniła funkcję dworskiej spiżarni.
4. Kamienny budynek położony naprzeciw oficyny dworskiej. Pierwotnie mieściły się w nim kuchnie dworskie. Po II wojnie światowej na zachowanych piwnicach wybudowano warsztat samochodowy dla Nadleśnictwa Poręba Wielka. Po kapitalnym remoncie w latach 1994 – 1995 budynek przeznaczono na mieszkanie służbowe.
5. Kamienny budynek, położony w sąsiedztwie stawów dworskich. Postawiony został w latach 50. XX wieku na miejscu dawnych stajni dworskich. Podobną funkcję pełnił do momentu przejęcia przez Gorczański Park Narodowy. W latach 80. XX wieku wymieniono gontowy dach, a w 1994 roku adaptowano na suszarnię nasion. Obecnie obiekt pełni funkcję magazynu Gorczańskiego Parku Narodowego.
6. Garaże położone w zachodniej części parku. W miejscu tym stała stodoła dworska, która spłonęła 3.09.1939 roku kiedy do Poręby wkraczały oddziały niemieckie. Obecny budynek został wybudowany przez Nadleśnictwo Poręba Wielka (część wybudowana z cegły). Znajdowały się w nim stajnie i niewielki magazyn. W latach 1993 - 1994 budynek rozbudowano (część z pustaków), z przeznaczeniem na garaże.
7. Wiaty edukacyjne przy stawach dworskich, drewniane obiekty, postawione w jesieni 2011 roku, przeznaczone do celów edukacyjnych.
8. Kapliczka kamienna położona w parku dolnym, pod murem oporowym. Tradycja wiąże ją z dawnymi mieszkańcami dworu. Wybudowana została przed II wojną światową (widać ją na fotografiach z czasów, kiedy we dworze przebywali Niemcy). Pokryta była wtedy drewnianym dachem namiotowym. 5 września 2006 roku podczas wichury została zniszczona, upadające drzewo uszkodziło konstrukcję. Odbudowano ją w jesieni 2007 roku. Prace remontowe finansowała prywatna osoba.
9. Kamienny mur otaczający park dolny od strony wschodniej i południowej. Wybudowany został prawdopodobnie w II poł. XIX wieku, z rodzimego piaskowca. Kamień układany był głównie „na sucho”, choć w niektórych miejscach widać resztki zaprawy. Dawniej zdobił go gontowy daszek. W czasie II wojny światowej przy jego remoncie pracowali Żydzi z getta w Mszanie Dolnej. W murze znajdują się dwie współczesne bramy wjazdowe – jedna od strony Niedźwiedzia (wybudowana w 1994 roku), a druga, wprowadzająca do dawnej części gospodarczej – od strony drogi powiatowej z Mszany Dolnej do Koninek (wybudowana w 1992 roku).
Ewa Strauchmann
