Ścieżka edukacyjna „Dolina Gorcowego Potoku”

8. Podskały – z historii szałaśnistwa w Gorcach

Pierwsze polany w Gorcach zaczęły powstawać w XIV i XV wieku kiedy to na te tereny dotarły ludy pasterskie wywodzące się z Bałkanów. Prowadzili oni trzebież żarową. Początkowo polany obsiewane były zbożem a po kilku latach, gdy ziemia była wyjałowiona zaprzestawano rolni, a na polanach pasły się owce i bydło. Pierwsze prymitywne koliby ułożone były z głazów, gałęzi i kory drzew. Później kamienie przykrywano dachem z drewna, który mocowano z wierzchu kamieniami. Z czasem powstawały trwalsze budowle wykonywane z drewna. Służyły one do przechowywania siana oraz schronienie dla pasterzy i zwierząt gospodarskich. Z biegiem lat zaczęły funkcjonować gospodarstwa halne składające się z bacówek, koszarów, szop i stajni. Podstawowym budulcem był kamień i drewno świerkowe. Z dużych kamieni układano naroża tzw. pecki i dopiero na nich wznoszono konstrukcję drewnianą. Szałasy zagórzańskie kryto dachami czterospadowymi, w odróżnieniu od szałasów dwuspadowych na południowej, podhalańskiej stronie. Połać przykrywana była deskami lub gontem. W środku szałasu centralne miejsce zajmowało watrzysko, czyli obłożone dużymi kamieniami miejsce do palenia ognia. W latach siedemdziesiątych XX wieku nastąpił znaczący regres gospodarki pasterskiej. Szałasy przestały być użytkowane i stopniowo ulegają niszczeniu. Część z nich została wyremontowana dzięki staraniom Gorczańskiego Parku Narodowego. Niestety znaczna część szałasów znajduje się w rękach prywatnych co nie pozwala na ich renowację z publicznych środków finansowych. Postarajmy się odnaleźć opisane wyżej architektoniczne elementy szałasów. Zwróćmy też uwagę na doskonale zachowaną harmonię pomiędzy bryłą szałasu, a otaczającym go krajobrazem.